Η διερμηνεία των νοηματικών γλωσσών

Περίληψη
Εκτός σχολείων επί πολλά χρόνια, οι νοηματικές γλώσσες είναι σήμερα ευρέως αναγνωρισμένες στην πλειοψηφία των βιομηχανοποιημένων χωρών. Εξάλλου, οι κωφοί διεκδικούν την ισότητα των δικαιωμάτων τους και οι καθημερινές τους ανάγκες λαμβάνονται υπόψη όλο και περισσότερο. Το φαινόμενο αυτό εξηγεί γιατί η αγορά της διερμηνείας των νοηματικών γλωσσών γνωρίζει αλματώδη ανάπτυξη και γιατί η ζήτηση διερμηνέων μεταξύ κωφών και ακουόντων αυξάνεται συνεχώς. Πράγματι, είτε πρόκειται για συνέντευξη πρόσληψης, για δικαστήριο ή για επαγγελματική κατάρτιση, οι κωφοί χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο διερμηνείς νοηματικής γλώσσας. Οι κωφοί δεν επιθυμούν απλούς μεσολαβητές αλλά πραγματικούς επαγγελματίες πανεπιστημιακού μορφωτικού επιπέδου. Για την ανταπόκριση σε αυτή την ανάγκη, σχολές διερμηνέων νοηματικής γλώσσας δημιουργήθηκαν παντού στην Ευρώπη από το 1981, που είχε κηρυχθεί «Έτος των Κωφών και Βαρηκόων». Η παρούσα εργασία ασχολείται με την παρουσίαση της διερμηνείας των νοηματικών γλωσσών σε σχέση με τη διερμηνεία μεταξύ δύο ομιλούμενων γλωσσών καθώς και με τα κριτήρια εισδοχής στις σχολές διερμηνείας.
________________________________________
Εισαγωγή
Ενώ υπάρχουν αρκετά διεθνή νοήματα, θα ήταν υπερβολικό να αναφερθούμε σε «διεθνή νοηματική γλώσσα». Πρόκειται περισσότερο για τρόπο έκφρασης που μοιάζει με τη μίμηση, κάποιος κώδικας απόλυτα τεχνητός. Επειδή όμως αυτή η μορφή επικοινωνίας συναντά μεγάλη επιτυχία, κάποιοι διερμηνείς τη μαθαίνουν στη συνέχεια.
Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι παντού στον κόσμο, οι νοηματικές γλώσσες έχουν σχεδόν την ίδια δομή και την ίδια σύνταξη παρόλο που υπάρχουν μεγάλες διαφορές λεξιλογίου. Αυτό εξηγεί ίσως γιατί οι κωφοί ταξιδεύουν πολύ. Πράγματι, όπου και να πάνε, θα μπορέσουν πάντα να προσαρμοστούν στην τοπική κοινωνία κωφών και να συνεννοηθούν. Αυτό το φαινόμενο έγκειται στο ότι όλες οι νοηματικές γλώσσες απαντούν στους ίδιους περιορισμούς της λογικής. Αν θέλουμε για παράδειγμα να πούμε «Βάζω το μολύβι στο τραπέζι», πρέπει να ζωγραφίσουμε πρώτα το τραπέζι. Αλλιώς θα βάλουμε το μολύβι στο κενό! Επίσης η προφορική γλώσσα είναι καταδικασμένη σε μια ακολουθία ήχων, ενώ στη νοηματική γλώσσα, μπορούμε να νοηματίσουμε δύο ιδέες ταυτόχρονα γιατί έχουμε όλο τον χώρο στη διάθεση μας. Ταυτόχρονα νοηματίζουμε το μολύβι και την τοποθέτησή του στο τραπέζι.
Η διαφορά μεταξύ διερμηνείας ομιλούμενων γλωσσών και διερμηνείας νοηματικών γλωσσών
Οι διαφορές δύνανται να ομαδοποιηθούν σε δύο κατηγορίες: οι διαφορές πολιτικής φύσης και οι διαφορές τεχνικής φύσης. Οι διαφορές πολιτικής φύσης σχετίζονται με το γεγονός ότι η νοηματική γλώσσα δεν είναι ακόμα αναγνωρισμένη παντού και όπου είναι αναγνωρισμένη δεν είναι πάντα πολύ ορατή. Έτσι ερμηνεύουμε πάντα μεταξύ γλώσσας μειοψηφίας και γλώσσας πλειοψηφίας. Αυτό έχει ως συνέπεια να παίζει ο διερμηνέας ρόλο πρέσβη και προωθητή της γλώσσας, εφόσον «βγάζει στο φως» τη νοηματική γλώσσα.
Όσο για τις διαφορές τεχνικής φύσης, είναι σχετικώς προφανείς: ο διερμηνέας νοηματικής γλώσσας φαίνεται πολύ περισσότερο από τον διερμηνέα που εργάζεται σε καμπίνα. Πρέπει λοιπόν να είναι ιδιαίτερα εξωστρεφής και ικανός να ελέγχεται διότι, όταν βρίσκεται ενώπιον κοινού, πρέπει να φαίνεται άνετος και χαλαρός.
Εξάλλου, πρέπει να σημειώσουμε ότι οι διερμηνείς νοηματικής γλώσσας δεν κάνουν σχεδόν ποτέ διαδοχική διερμηνεία. Πράγματι, δεν έχουν ανάγκη από ιδιαίτερη εγκατάσταση για να κάνουν ταυτόχρονη διερμηνεία. Επίσης, δεν είναι πάντα δυνατό να καλούνται δύο διερμηνείς που να εργάζονται εναλλάξ, λόγω κόστους. Ο χρόνος εργασίας του διερμηνέα νοηματικής γλώσσας περιορίζεται στις δύο ώρες με δύο διαλείμματα των 10 λεπτών.
Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε ότι οι διερμηνείς των νοηματικών γλωσσών:
• Κάνουν αυτό που ονομάζουμε Community Interpreting, δηλαδή διερμηνεία σε καταστάσεις καθημερινής ζωής. Κατά την επίσκεψη σε ιατρό, στα πλαίσια μιας επαγγελματικής κατάρτισης, στο δικαστήριο, στον αθλητισμό, κλπ. Με άλλα λόγια σε ότι έχει σχέση με την πρακτική ζωή. Σπάνια καλούνται να καλύψουν διερμηνεία συνεδρίων, σε αντίθεση με τους διερμηνείς ομιλουμένων γλωσσών.
• Είναι πάντα στην υπηρεσία μιας μειονότητας και ως εκ τούτου αντιμετωπίζουν συχνά προβλήματα σχετικά με τη διαπολιτισμικότητα.
• Χρησιμοποιούν οπτικό κώδικα προσανατολισμένο στην κίνηση και όχι ακουστικό και προφορικό κώδικα. Παρόλο που η νοηματική γλώσσα είναι σωματική, σε καμιά περίπτωση δεν είναι παντομίμα: βασίζεται σε πολύ αυστηρούς γλωσσικούς κανόνες. Όμως, οι περισσότεροι διερμηνείς μαθαίνουν τη νοηματική όταν είναι ενήλικες και αντιλαμβάνονται μόνο κατά τη διάρκεια των σπουδών τους τη δυσκολία της επικοινωνίας με τρόπο γραμματικά, εννοιολογικά και πραγματικά σωστό.
• Βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής, γιατί είναι πολύ πιο ορατοί από τους διερμηνείς που μιλούν μπροστά σε ένα μικρόφωνο μέσα σε καμπίνα στο βάθος της αίθουσας. Η κατάσταση αυτή προκαλεί άγχος, καθιστά τη διερμηνεία σε νοηματική γλώσσα δύσκολη και οδηγεί ενίοτε σε προβλήματα υγείας.
• Εργάζονται για ομάδα ανθρώπων πολύ πιο ετερογενή από ότι οι διερμηνείς ομιλούμενων γλωσσών. Ακόμα και όταν κάνουν διερμηνεία συνεδρίου, δεν είναι ποτέ απέναντι σε συμμετέχοντες με το ίδιο επίπεδο κατάρτισης, τις ίδιες γνώσεις και άρα τις ίδιες ανάγκες και απαιτήσεις.
Γενικά κριτήρια εισδοχής στις σχολές διερμηνέων νοηματικών γλωσσών
Οι υποψήφιοι προεπιλέγονται βάσει φακέλου και υποβάλλονται σε εισαγωγικές εξετάσεις για την αξιολόγηση των γνώσεων τους στη νοηματική γλώσσα, της ποιότητας της ομιλούμενης γλώσσας τους, της ικανότητας ανάλυσης και σύνθεσης, της προφορικής και χειρονομικής έκφρασης καθώς και των γνώσεων τους της κουλτούρας των κωφών. Δεν απαιτείται πανεπιστημιακό δίπλωμα για την αποδοχή των υποψηφίων.
Περιγραφή κατάρτισης
Η κατάρτιση χωρίζεται σε τέσσερα πεδία: νοηματική γλώσσα, γλώσσα της συγκεκριμένης χώρας, διερμηνεία και «κωφό περιβάλλον». Ο στόχος των μαθημάτων νοηματικής γλώσσας και εθνικής γλώσσας είναι η απόκτηση τέλειας γνώσης των δύο αυτών γλωσσών (μόνο στο προφορικό επίπεδο όσον αφορά στην εθνική γλώσσα). Όσο για τα μαθήματα διερμηνείας, ξεκινούν με εισαγωγή στη διερμηνεία και στη συνέχεια οι φοιτητές μαθαίνουν τη διαδοχική διερμηνεία πριν να περάσουν στην ταυτόχρονη διερμηνεία. Το πεδίο «κωφό περιβάλλον» περιλαμβάνει ειδικότερα μαθήματα δεοντολογίας, ιστορίας και πολιτισμού των κωφών, κάποια θεωρητικά και κάποια ειδικά μαθήματα όπως οικονομία ή νομική. Επιπλέον, προβλέπονται δύο περίοδοι πρακτικής. Στην πρώτη περίοδο, ο φοιτητής συνοδεύει έναν διερμηνέα για να εξοικειωθεί με τον χώρο εργασίας και στη δεύτερη περίοδο, έχει την ευκαιρία να δοκιμάσει ο ίδιος, υπό την επίβλεψη ενός διερμηνέα.
Τα προσόντα που απαιτούνται από τους διερμηνείς νοηματικών γλωσσών
Είναι απαραίτητο να έχουν έφεση στις γλώσσες, καλή μνήμη και μεγάλη αντοχή τόσο φυσική όσο και πνευματική. Θα πρέπει επίσης να είναι χαμογελαστοί και να έχουν χιούμορ. Να είναι σταθερά άτομα με σταθερό κοινωνικό δίκτυο. Πράγματι, ο διερμηνέας νοηματικής γλώσσας πρέπει να έχει αυτοπεποίθηση ενώπιον μεγάλης συνεδρίασης, χωρίς να του λείπει η σοβαρότητα.
Οι διερμηνείς νοηματικών γλωσσών καλούνται να διευκολύνουν τη ροή ιδεών και πληροφοριών στα πλαίσια επικοινωνιακού περιβάλλοντος δίχως φραγμών. Επειδή το επάγγελμα αυτό υπηρετεί πληθυσμό με ποικίλλες ανάγκες επικοινωνίας και γλωσσικές ικανότητες, οι διερμηνείς πρέπει να είναι εύστροφοι ωστε να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που δύνανται να προκύψουν σε κάθε κατάσταση διερμηνείας. Απαιραίτητες ικανότητες είναι και η αντικειμενικότητα, η ευελιξία, η καλή κρίση και η αξιοπιστία. Τέλος, η απόκτηση ικανοτήτων σε μια νοηματική γλώσσα αντιστοιχεί σε διαδικασία μάθησης μιας δεύτερης γλώσσας χωρίς ημερομηνία λήξης.
Ενδεικτική λίστα σχολών διερμηνέων νοηματικών γλωσσών στην Ευρώπη
Γερμανία
Baden-Württemberg www.ifg-bw.de

Berlin www.educat.hu-berlin.de

www.deafberlin.de

www.binfit.de

Hamburg www.sign-lang.uni-hamburg.de

Frankfurt www.uni-frankfurt.de

Magdeburg www.hs-magdeburg.de

Nürnberg www.giby.de

Wolfenbüttel www.nigggs.de

Zwickau www.fh-zwickau.de

Αυστρία
Graz www-gewi.kfunigraz.ac.at/uedo/

Ισπανία
Madrid www.ucm.es

Γαλλία
Lille www.univ-lille3.fr

Paris www.univ-paris3.fr/esit/

www.fp.univ-paris8.fr

Toulouse www.univ-tlse2.fr/iup-traduction-interpretation

Μεγάλη Βρετανία
Bristol www.bris.ac.uk/deaf

Leeds www.leeds.ac.uk/smlc

Edinburgh www.hw.ac.uk

Preston www.uclan.ac.uk/facs/class/edustud

Sussex www.sussex.ac.uk

Wolverhampton www.wlv.ac.uk

Ιταλία
Trieste http://www.sslmit.univ.trieste.it/

Ελβετία
Genève www.unige.ch/eti

Zürich www.hfh.ch



Βιβλιογραφικές αναφορές
1. Caramore, Benno, Die Gebärdensprache in der schweizerischen Gehörlosenpädagogik des 19. Jahrhunderst, Signum, Hamburg, 1988, 158p.
2. Guillet, Aurélie- Heimgartner, Cornelia and Tschopp, Katharina Tschopp, Study for the course "introduction à l'interprétation" of Benoit Kremer, ETI, 2004.
3. Becoming a sign language interpreter, Gallaudet University